Πάνω από 4000 εξειδικευμένους εργαζόμενους θα μπορούσε να απασχολεί σε μια πενταετία η ελληνική διαστημική βιομηχανία, που εν μέσω των δύσκολων ετών της χρηματοοικονομικής κρίσης στην Ελλάδα και του brain drain, κατόρθωσε να «κρατήσει» στη χώρα 2000 μηχανικούς και επιστήμονες άλλων ειδικοτήτων, εργαζόμενους σε έργα για το Διάστημα. Την εκτίμηση αυτή διατύπωσε ο πρόεδρος της Ένωσης Ελληνικών Βιομηχανιών Διαστημικής Τεχνολογίας και Εφαρμογών (ΕΒΙΔΙΤΕ), Αθανάσιος Πότσης, μιλώντας στο έκτο κατά σειρά webinar του Αθηναϊκού/Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων (ΑΠΕ-ΜΠΕ) για την τεχνολογία, με αντικείμενο αυτή τη φορά την ελληνική τεχνολογική και επιστημονική παρουσία στο Διάστημα (https://www.youtube.com/watch?v=p3Xkog7TMoU).
«Το γεγονός ότι οι primes (μεγάλες ξένες εταιρείες του χώρου του Διαστήματος) ανοίγουν υποκαταστήματα στην Ελλάδα και ψάχνουν εργαζόμενους, σε συνδυασμό με το πρόγραμμα των μικροδορυφόρων κι άλλα προγράμματα σε εξέλιξη, μπορεί να οδηγήσει στον διπλασιασμό των ανθρώπων που απασχολούνται στη διαστημική βιομηχανία σε βάθος πενταετίας» εξήγησε, προσθέτοντας ότι οι ξένες εταιρείες επενδύουν στην Ελλάδα για τρεις λόγους: «πρώτον, επειδή βλέπουν ότι υπάρχει πλέον δομημένο σύστημα και πλαίσιο, για να δραστηριοποιηθεί κάποιος στη χώρα στον τομέα του Διαστήματος, κάτι για το οποίο έχουν φροντίσει το υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης και η αρμόδια γενική γραμματεία. Δεύτερον, επειδή βρίσκουν εξαιρετικό επιστημονικά δυναμικό από τα ελληνικά πανεπιστήμια, ανθρώπους που γνωρίζουν καλά αγγλικά, συνήθως έχουν δουλέψει και στο εξωτερικό και έχουν όρεξη για δουλειά. Τρίτον, διότι βλέπουν πως η χώρα έχει στρατηγική και πρόγραμμα για το Διάστημα».
Κατά 200% αυξήθηκε η ελληνική συμμετοχή στα προγράμματα της ESA
Χάρη σε αυτό το πρόγραμμα, είπε, η ελληνική συμμετοχή στα προγράμματα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA) έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια κατά 200% και τα χρήματα απορροφήθηκαν, κάτι που σημαίνει ότι, ανταγωνιστικά, η ελληνική βιομηχανία εξελίσσεται. «Έχουμε επίσης το εθνικό διαστημικό πρόγραμμα, κάτι πολύ σημαντικό για τη διαστημική βιομηχανία. Γιατί όταν έχεις ένα εθνικό πρόγραμμα, στο πλαίσιο του οποίου δημιουργείς στοχευμένα hardware και software, μπορείς να προχωρήσεις στα επόμενα βήματα και να αναπτύξεις heritage (κληρονομιά) στη διαστημική τεχνολογία. Με το πρόγραμμα “Ελλάδα 2.0”, η κυβέρνηση μάς έδωσε τη γέφυρα για να “πετάξουμε”, από το επίπεδο του σχεδιασμού στο επίπεδο των εξαρτημάτων, στο επίπεδο του ντιζάιν ολοκληρωμένων συστημάτων. Οι primes του εξωτερικού αντιλαμβάνονται πως έχουν πλέον στη διάθεσή τους το ιδανικό περιβάλλον. Έτσι έχουμε προσελκύσει στην Ελλάδα εταιρείες του κλάδου, όπως οι Sitael, Thales Alenia Space, OHB και η Amazon Web Services, που επενδύει και στο Διάστημα» τόνισε και πρόσθεσε πως το Return-of- Investment (δείκτης επενδυτικής απόδοσης) για επενδύσεις στο Διάστημα ξεπερνά το οκτώ, κάτι που σημαίνει πως για κάθε ένα ευρώ, που επενδύεται «εκεί πάνω», η οικονομία «εδώ κάτω» λαμβάνει οκτώ.
«Σε όλον τον κόσμο αυτή τη στιγμή συντελείται μια επανάσταση στον τομέα. Το Διάστημα περνά σταδιακά από το επίπεδο των κυβερνήσεων στο επίπεδο των εταιρειών και της εμπορικής αξιοποίησης. Ιδιώτες όπως ο Ίλον Μασκ και ο Τζεφ Μπέζος επενδύουν τρελά ποσά στο Διάστημα. Μόνο πέρυσι, ο τζίρος της διαστημικής βιομηχανίας ξεπερνούσε τα 200 δισ. δολ. παγκοσμίως, ενώ ο ρυθμός ανάπτυξης της αγοράς υπερβαίνει το 10% ετησίως» είπε και πρόσθεσε ότι για μια χώρα όπως η Ελλάδα (όπου δραστηριοποιούνται στον κλάδο πάνω από 45, αμιγώς εξαγωγικές εταιρείες, με ετήσιο τζίρο 210 εκατ. ευρώ), «με το εξαιρετικό ανθρώπινο δυναμικό, ο χώρος του Διαστήματος διανοίγει εξαιρετικές οικονομικές προοπτικές», υπό την προϋπόθεση ότι θα αναπτυχθεί καινοτομία και θα αξιοποιηθεί το ανθρώπινο δυναμικό.
Η ελληνική διαστημική βιομηχανία, συμπλήρωσε, επηρεάστηκε από την οικονομική κρίση και την πανδημία, αλλά όχι σημαντικά, και γρήγορα κάλυψε το χαμένο έδαφος. «Έχουμε οργανώσει την υποδομή, για να στήσουμε σωστά τις δραστηριότητες που σχετίζονται με το Διάστημα» σημείωσε, αναφερόμενος μεταξύ άλλων στην επιχειρηματική θερμοκοιτίδα του ESA στην Ελλάδα, την οποία διαχειρίζεται η Μονάδα Τεχνολογικών Συνεργατικών Σχηματισμών «Corallia», αλλά και στο «si-Cluster», που φέρνει κοντά τον ερευνητικό και βιομηχανικό κόσμο και αναμένεται να περάσει στη δεύτερη φάση ανάπτυξής του πολύ σύντομα, ενδεχομένως μέσα στον Μάιο.
Από τον Έβρο στο CERN και στα ίχνη του μποζονίου του Χιγκς κι από εκεί …στο Διάστημα
Πόσο εύκολο είναι όμως για μια ελληνική εταιρεία να συμμετάσχει σε μεγάλα έργα διαστημικής τεχνολογίας; Για την εβρίτικη εταιρεία «Prisma Electronics ΑΒΕΕ», που εισήλθε δυναμικά στον χώρο το 2010, όταν η Ελλάδα υπέγραφε το πρώτο μνημόνιο, το «εισιτήριο» ήταν μια σειρά έργων γοήτρου και ιδίως η βράβευσή της από τον CERN, το 2009, για την εμπλοκή της στην παραγωγή των επίχρυσων ηλεκτρονικών κυκλωμάτων, χάρη στα οποία στην πορεία αποδείχτηκε η ύπαρξη του «σωματιδίου του Θεού» -του μποζονίου του Higgs.
«Τα έργα του Διαστήματος όλα κρύβουν από πίσω φοβερή εξειδίκευση, μεράκι και ανθρώπους που επενδύουν πρώτα στους εαυτούς τους, έπειτα στην εταιρεία τους και κατόπιν, ως ευρύτερα σύνολα, δημιουργούν επιτεύγματα. Ανάλογη είναι και η ιστορία της Prisma» σημείωσε ο Χρήστος Γιορδαμλής, διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας από τον ακριτικό Έβρο, που έχει εισπράξει εύσημα από κολοσσούς όπως η “AIRBUS Defence & Space” για την ποιότητα των παραδοτέων της σε έργα που αφορούν το Διάστημα. Όπως επισήμανε, η διάκριση της εταιρείας στο προαναφερθέν έργο του CERN, λειτούργησε σαν το πρώτο διαπιστευτήριο για να συμμετάσχει σε ιδιαίτερα ανταγωνιστικούς διαγωνισμούς, που σταδιακά την έβαλαν στο «παιχνίδι» του Διαστήματος, με πρώτο -κι ατυχήσαν λόγω οικονομικής κρίσης – έργο ένα κοινό πρότζεκτ με το Πανεπιστήμιο Κρήτης για τη δημιουργία συστήματος διόρθωσης τροχιάς δορυφόρου ως προς την γη. Ακολούθησε συμμετοχή σε άλλα έργα και, έπειτα, επενδύοντας σε ανθρώπους και πιστοποιώντας τους για τις διαδικασίες του Διαστήματος, η συμμετοχή της σε αρκετές διαγωνιστικές διαδικασίες καθώς και στο έργο του δορυφόρου “Solar Orbiter” του ΕSA. Σήμερα, μαζί με άλλες δύο ελληνικές επιχειρήσεις, εργάζεται για τη δημιουργία καινοτόμου μονάδας διαχείρισης ενέργειας για υβριδικά συστήματα ηλεκτρικής πρόωσης.
Όταν κάποιος μιλάει για ευρωπαϊκά έργα διαστημικής τεχνολογίας, δεν μπορεί να μην αναφερθεί στις γεωεπιστροφές. Τι είναι και πώς επηρεάζουν την ανάπτυξη τεχνολογίας σε μια χώρα; Όπως εξήγησε, οι χώρες-μέλη του ESA εισφέρουν στον προϋπολογισμό του και αυτός αναλαμβάνει την υποχρέωση να επιστρέψει στη βιομηχανία τους το αντίστοιχο ποσό με τη μορφή έργων προς ανάπτυξη -αυτό είναι οι γεωεπιστροφές. Αν μια χώρα δεν καταβάλει τη συνδρομή της, αυτόματα μειώνονται οι γεωεπιστροφές και παρότι μια εταιρεία μπορεί να έχει πιο καινοτόμες προτάσεις σε σχέση με άλλη, ενδέχεται να μη χρηματοδοτηθεί, αν η χώρα στην οποία εδρεύει δεν εισφέρει στον προϋπολογισμό της ESA.
«Όταν μπήκαμε ως Prisma στον χώρο της διαστημικής τεχνολογίας, η Ελλάδα, παρότι συμμετείχε στον ΕSA, είτε δεν πλήρωνε συνδρομές είτε τις πλήρωνε πολύ καθυστερημένα. Επιπρόσθετα, η οικονομική κρίση στην Ελλάδα έφερνε τις εξωστρεφείς εταιρείες στη στρυφνή κατάσταση να πρέπει να αμυνθούν για τη φερεγγυότητα της χώρας, εκτός από τη δική τους, ώστε να μπορέσουν να συμμετάσχουν σε μακροπρόθεσμα πρότζεκτ. Το τοπίο ήταν εφιαλτικό! Την τελευταία διετία-τριετία ωστόσο, αυτό έχει αλλάξει ριζικά. Ευελπιστούμε η χώρα να σκεφτεί στρατηγικά και στα επόμενα χρόνια να αυξήσει τη συμμετοχή της στον ESA, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για να δημιουργηθούν προϊόντα και υπηρεσίες που φέρνουν πολύτιμο συνάλλαγμα και κρατούν τους επιστήμονες στην χώρα. Η στρατηγική αυτή θα πρέπει να είναι εθνική και να μην αλλάζει κάθε διετία-τριετία, όταν αλλάζει υπουργός ή κυβέρνηση» τόνισε.
Οι τράπεζες δεν μπορούν να αξιολογήσουν την επένδυση στη διαστημική τεχνολογία και …δεν τη χρηματοδοτούν
Για μια ελληνική εταιρεία που αναπτύσσει διαστημική τεχνολογία, η χρηματοδότηση δεν είναι εύκολη υπόθεση, καθώς οι τράπεζες δυσκολεύονται να κατανοήσουν τη διαστημική τεχνολογία και την προοπτική της. Αυτό τουλάχιστον βιώνει, όπως είπε, ο Χρήστος Γιορδαμλής.
«Η επένδυση σε διαστημική τεχνολογία είναι ένας άλλος κόσμος για τις τράπεζες, που δεν μπορούν να τον καταλάβουν, να τον αξιολογήσουν ή να τον “καλουπώσουν” με οικονομικά κριτήρια του παρελθόντος και ως εκ τούτου …απλά δεν τον χρηματοδοτούν» είπε, προσθέτοντας ότι αυτό είναι τεράστιο εμπόδιο για τη βιομηχανία, η οποία μπορεί να προσβλέπει κυρίως σε κεφάλαια από ευρωπαϊκούς μηχανισμούς. «Η ανάπτυξη προϊόντων για το Διάστημα είναι έτσι και αλλιώς κάτι ιδιαίτερα επίπονο και μοναχικό» συμπλήρωσε, λέγοντας πως είναι απαραίτητο να δημιουργηθούν ειδικευμένοι μηχανισμοί χρηματοδότησης στην Ελλάδα, διαφοροποιημένοι ανά τομείς τεχνολογίας όπως το Διάστημα, ώστε οι ιδέες που χρηματοδοτούνται από την ESA για να δημιουργηθούν εργαστηριακά πρωτότυπα, να μπορούν να εξελίσσονται και να χρηματοδοτούνται ώστε στο σύντομο μέλλον να δούμε διαστημικές κατασκευές με ελληνικά υποσυστήματα και λογισμικό.
Η διαδρομή του πανάκριβου -20.000 δολάρια/λίτρο!- νερού από την Ιταλία μέχρι τη Γαλλική Γουιάνα και τον ISS
To 2014, μια ομάδα επιστημόνων συμμετείχε σε ερευνητικό έργο του ESA, με αντικείμενο τη χρήση του νερού στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS), καταλήγοντας σε πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα: η μεταφορά ενός και μόνο λίτρου πόσιμου νερού στο Διάστημα στοιχίζει περίπου 20.000 ευρώ, καθώς αυτό ακολουθεί μια μακρά διαδρομή από Ιταλία μέχρι Γερμανία και από εκεί στη Γαλλική Γουιάνα και στον ISS, ενώ Ρώσοι και Αμερικανοί εφαρμόζουν διαφορετική τεχνολογία για την απολύμανση του πολύτιμου πόσιμου νερού, με αποτέλεσμα η κατάσταση να περιπλέκεται. Επιπλέον, καθώς η συχνή τροφοδοσία δεν είναι δυνατή, περισσότερο από το 95% αυτού του νερού ανακυκλώνεται -το νερό για το βραδινό τσάι μπορεί να αξιοποιηθεί για τον πρωινό καφέ, ενώ ακόμα και ό,τι δαπανάται για το πλύσιμο ρούχων και το λούσιμο επαναχρησιμοποιείται.
Η ερευνήτρια του ΑΠΘ, Μαρία Πεταλά, δρ. χημικός μηχανικός, ήταν μέλος της ερευνητικής ομάδας και περιέγραψε πώς βίωσε τη συγκεκριμένη εμπειρία, αλλά και το τι «ζητάει» από τους συμμετέχοντες η συμμετοχή σε ένα ερευνητικό έργο στον τομέα του Διαστήματος: «Η προσωπική μου εμπειρία ήταν εξαιρετικά μοναδική! Το διαφορετικό σε ένα τέτοιο έργο, σε σχέση με άλλα ευρωπαϊκά προγράμματα, ήταν ότι τα χρονοδιαγράμματα είναι πολύ σφιχτά και οι απαιτήσεις πολύ αυξημένες. Η διάχυση των αποτελεσμάτων του ερευνητικού έργου δεν αποτελεί προτεραιότητα του ΕΟΔ, ωστόσο το επίπεδο της έρευνας και των αντίστοιχων παραδοτέων είναι πολύ υψηλό. Ευτυχώς, ο ενθουσιασμός ήταν μεγάλος και αποτέλεσε το κίνητρό μας!» τόνισε.
Τετραπλάσια, σχεδόν, η αύξηση της ελληνικής συμμετοχής
Όπως είπε, σήμερα δραστηριοποιούνται πάρα πολλοί νέοι Έλληνες και Ελληνίδες στα αντικείμενα του Διαστήματος, σε πάρα πολλούς τομείς. «Ωστόσο, αναλογικά, σε σχέση με άλλες χώρες-μέλη του ESA, μπορούμε να τα πάμε και καλύτερα. Αυτό εξαρτάται κατά κύριο λόγο από τη χρηματοδότηση και το σύστημα γεωεπιστροφής. Τώρα που η Ελλάδα θέλει να επενδύσει περισσότερο και συμμετέχει με μεγαλύτερο προϋπολογισμό στα προαιρετικά προγράμματα -μέχρι πριν μια τριετία η συμμετοχή της ήταν 8,5 εκατ. ευρώ και σήμερα φτάνει στα 33 εκατ. ευρώ- αυτό από μόνο του αποτελεί ισχυρό κίνητρο, ώστε οι νέοι να ασχοληθούν περισσότερο με την έρευνα γύρω από το Διάστημα» εκτίμησε.
Στο ερώτημα αν το επίπεδο της εκπαίδευσης στα ελληνικά πανεπιστήμια επιτρέπει στους αποφοίτους να «κερδίσουν» θέσεις σε ερευνητικά προγράμματα για το Διάστημα και σε μεγάλες εταιρείες του κλάδου, απάντησε «κατηγορηματικά ναι», κάτι που -όπως είπε- γίνεται εμφανές από τις θέσεις που κατέχουν Έλληνες επιστήμονες στο εξωτερικό, τόσο στον ESA, όσο και σε εταιρείες ανάπτυξης διαστημικών τεχνολογιών. Ωστόσο, συμπλήρωσε, θα μπορούσαν να γίνουν ακόμα πιο εξειδικευμένα προγράμματα σπουδών, που να στοχεύουν ακριβώς στους τομείς όπου η Ελλάδα έχει ήδη επενδύσει ή στοχεύει να τοποθετήσει κεφάλαια μελλοντικά.
Επιπλέον, πρόσθεσε, έχουν αρχίσει να δημιουργούνται στα πανεπιστήμια εταιρείες-τεχνοβλαστοί (spinoff) στον κλάδο του Διαστήματος, «αλλά για να ανέβουν στα επίπεδα TRL, χρειάζεται υποστήριξη και στενή συνεργασία με τη βιομηχανία, ώστε να περάσουμε στην εμπορευματοποίηση, γιατί κάποιες φορές ο επιστήμονας δεν είναι εύκολο να κάνει τη μετάβαση από την επιστήμη στην παραγωγή ενός τεχνολογικού προϊόντος και τη διάθεσή του στην αγορά (σ.σ. Technology Readiness Level-ΤRL: αξιολόγηση του ΕΟΔ, που αποτυπώνει τον βαθμο ετοιμότητας μιας τεχνολογίας. Συνήθως απαιτούνται πέντε- δέκα χρόνια για να φτάσει μια τεχνολογία από το κατώτατο TRL 1 στο ανώτερο TRL 9)».
Κατά την ερευνήτρια του ΑΠΘ, το πιο σημαντικό όλων είναι να υπάρξει χρηματοδότηση της έρευνας για το Διάστημα, γιατί «χωρίς αυτή θα εξακολουθήσουν να φεύγουν στο εξωτερικό απόφοιτοι με εξειδικευμένες γνώσεις», αλλά και ένας «πολύ ξεκάθαρος οδικός χάρτης για το πού θέλουμε να πάμε, ώστε συντονισμένα να κάνουμε κινήσεις και τα παιδιά να γνωρίζουν σε ποιον τομέα θα είναι δημιουργικά, παραγωγικά και ενθουσιώδη».
Πάνω από 200 νέοι και νέες δουλεύουν νυχθημερόν με τα μάτια στραμμένα στο Διάστημα
Ο 27χρονος Μυτιληνιός επιστήμονας Ηλίας Ψυρούκης, που ασχολείται με την καινοτομία στον τομέα του Διαστήματος από το 2012 ως μαθητής, και επελέγη -μαζί με άλλους 23 νέους και νέες παγκοσμίως- ως ένας «νέος εξερευνητής του κόσμου» του National Geographic, είναι συνιδρυτής και CEO της εταιρείας SPIN- Space Innovation και έχει ως όραμα την ανάπτυξη της κουλτούρας διαστημικής εξερεύνησης στην Ελλάδα. «Η κουλτούρα αυτή» είπε, «βρίσκεται σε πολύ νηπιακό στάδιο. Εν γένει, η χρησιμότητα και προοπτική των διαστημικών τεχνολογιών, επειδή δεν είναι ακριβώς ένα άμεσα απαραίτητο καταναλωτικό προϊόν, αλλά εμπεριέχει και το να στέλνουμε πράγματα σε άλλους πλανήτες ερευνητικά, πολλές φορές ξεφεύγει από το “ραντάρ” των πολιτών. Ωστόσο, ενώ το 2015 που ξεκινήσαμε με τη SPIN, υπήρχαν μόνο δύο-τρεις οργανισμοί που ασχολούνταν με το αντικείμενο πανελλαδικά, σήμερα έχουν αυξηθεί σε περίπου 15, με πάνω από 200 νέους να δουλεύουν νυχθημερόν. Αυτό που χρειαζόμαστε, πέρα από υποστήριξη, είναι ένα μεγαλύτερο όραμα για όσα θέλουμε να πετύχουμε. Το Διάστημα έχει πολύ δυνατή επενδυτική απόδοση, αλλά η μεγάλη δυσκολία είναι να “μπεις” σε αυτή τη δύσκολη αγορά, ιδίως όταν είσαι 20 χρονών. Χρειάζεται χρόνος ωρίμανσης όλων αυτών των νέων και πολύ αξιόλογων ανθρώπων. Μέσω του CanSAT in Greece (πανελλήνιου διαγωνισμού διαστημικής, σε συνεργασία με τον ESA), έχουμε δει συμμετέχοντες μαθητές, οι οποίοι μετέπειτα βρέθηκαν στα καλύτερα πανεπιστήμια όλου του κόσμου, από το Josh Hopkins μέχρι το Πανεπιστήμιο της Τολούζης και το Delft και στις καλύτερες ομάδες πυραυλικής, που πάνε να σπάσουν το φράγμα της Γραμμής Κάρμαν (σ.σ. συμβατικό όριο λήξης της γήινης ατμόσφαιρας). Πρέπει να πιστέψουμε ότι μπορούμε να το καταφέρουμε».
Παρότι η ερώτηση «καλά, εδώ ο κόσμος καίγεται και εμείς θα επενδύουμε στο Διάστημα;» είναι συνήθης, αυτό που δεν είναι ευρύτερα γνωστό είναι πως πολλές τεχνολογίες που αναπτύχθηκαν για «εκεί πάνω» (από τον βηματοδότη μέχρι το γάλα σε σκόνη) έχουν άμεσο θετικό αντίκτυπο σε εκατομμύρια ανθρώπους. Η Ιατρική, σύμφωνα με τον Ηλία Ψυρούκη, είναι πιθανώς ένας από τους τομείς στους οποίους η ανάπτυξη εφαρμογών στο Διάστημα θα βρίσκεται πολύ συχνά στο προσκήνιο στο μέλλον. «Ένα πείραμα που “τρέχει” τον τελευταίο χρόνο στον ISS αφορά την προσπάθεια εκτύπωσης μαλακών ιστών καρδιάς -μάς βοηθάει η μικροβαρύτητα- ώστε να δούμε αν μελλοντικά μπορούμε να έχουμε ένα μόσχευμα καρδιάς, που είναι δύσκολο να αναπτυχθεί στις συνθήκες της Γης, αλλά πιθανώς να μπορεί να επιστρέψει σε αυτή από το Διάστημα. Υπάρχουν επίσης προοπτικές σε πιο παραδοσιακούς τομείς, όπως η γεωπληροφορική και ο διαστημικός τουρισμός. Αν το ελληνικό σύστημα δεν σταματάει στην έρευνα, αλλά παράγει προϊόντα και τα βγάζει στην αγορά και οι επιστήμονες πουλάνε πατέντες σε ενδιαφερόμενες εταιρείες, τότε θα μπορέσουμε να κάνουμε σημαντικά πράγματα» σημείωσε.
«Γελούσαν μαζί μας και μας έκλειναν τα τηλέφωνα»
Το νόημα, συμπλήρωσε, είναι ν’ αρχίσουμε να αποκτάμε τεχνογνωσία και να φτάσουμε σε τέτοιο στάδιο ωριμότητας, ώστε να βγαίνουν προϊόντα. «Από τα μεγαλύτερα λάθη που κάνουμε οι νεότεροι, είναι ότι πιστεύουμε ότι, να, αύριο θα καταφέρουμε να βγούμε στο Διάστημα! Όταν αντιληφθούμε ότι χρειάζονται 15 χρόνια, για να ωριμάσει αυτό, τότε θα καταφέρουμε όντως να βγούμε στην αγορά. Ήμασταν o οργανισμός, που το 2018 σχεδίασε και εκτόξευσε τον πρώτο πύραυλο υψηλής ισχύος στερεού καυσίμου. Τότε, στην αρχή όλοι γελούσαν μαζί μας και μας έκλειναν τα τηλέφωνα, γιατί στην Ελλάδα δεν είχαμε ακόμα ούτε καν το πλαίσιο για να προχωρήσει κάτι τέτοιο. Από τότε όμως έχουν δημιουργηθεί έξι ομάδες σε διαφορετικά πανεπιστήμια, που δουλεύουν σε αυτό το αντικείμενο» επισήμανε και πρόσθεσε πως και η γενιά των 25άρηδων χρειάζεται να καθίσει στο τραπέζι της έρευνας για το Διάστημα μαζί με τους μεγαλύτερους, γιατί οι τελευταίοι γνωρίζουν τι πρέπει να κάνουν ώστε να γίνει βιώσιμο το οικοσύστημα και να αναπτυχθεί σταθερά και σωστά, οι δε πρώτοι μπορούν να εισφέρουν αυτό που θα γίνει πραγματικότητα 15 χρόνια αργότερα.
Ποιο είναι το πιο «άγριο» όνειρό του για το τι θα μπορούσε να πετύχει η Ελλάδα στο Διάστημα; «Σαν SPIN, το όνειρό μας είναι να ξεκινήσουμε να βγάλουμε κάτι στο Διάστημα, κι αυτό ξέρουμε ότι θα μας πάρει περίπου μια δεκαετία. Το πρότζεκτ που μας ενδιαφέρει πολύ είναι να μπορέσουμε να σχεδιάσουμε πυραύλους με υγρά καύσιμα. Σε διεθνές επίπεδο, το “άγριο” όνειρο είναι να κάνουμε το Διάστημα προσβάσιμο και ανοιχτό σε όλες και όλους, να πετύχουμε τον εκδημοκρατισμό του, μια πρόκληση στην οποία η ιδιωτική πρωτοβουλία βοηθάει. Και ελπίζουμε ότι σε 20-30 χρόνια από τώρα, θα μπορέσουμε να ζήσουμε το “μεγάλο βήμα για την ανθρωπότητα” της δικής μας γενιάς» καταλήγει.
